• Praia
  • 29℃ Praia, Cabo Verde
DJON BADIU DI FÓRA (PROZOPUEMA DI EZEAMI DI SANT´Y ÁGU)
Cultura

DJON BADIU DI FÓRA (PROZOPUEMA DI EZEAMI DI SANT´Y ÁGU)

Na ta lenbra puema “Puxim Mendi”, di António Nunes

Ta flada 
Di el rapasinhu
Ma el éra
Mansu
Nosenti

Mininus 
Di pé di sobradu
Di si tenpu
Ku si sonbra
Ta flaba
Ma el éra
Sorna
Posentadu

Minininhas 
Di boka' l fonti
Di si rubera
Ku si kansera
Ta rueba
Ma el éra
Tolobásku
Bakan propi
Sima baka 
Di kural di si kasa

El e kria
Ta oserba séu
Pa riba di Adon ku Eva 
Di Monti Piku Ntoni

El é grandi
Ta kore trás di limárias
Ku nunbris di Monti Birianda
Ta brinka na tenpu´l txuba
Ku verdi y águ´l 
Rubera di Suduguma
Ta planta mangi
Ta purba goiaba
Ta nada ku don d`águ 
Na tánki di Bentrada 
Ta poi boi na gera
Di Rubon Manel ti Txada Leti

Desdi rapás
El e foi trabadjador di strada
Y pedreru la riba Somada
Ku na Nhaga-Baxu tanbe 
Na tenpu seku
Parseru di regadiu
Renderu di sekeru
Na tenpu di azágua

Ómi di si lugar
Ku si orta
El éra un pretu
Finu sima si kabelu
Finu sima si tratu
Na mei di gentis 
Pobri ku ramediadu
Na mei di gentis si rubera
Na pé di gentis branku di Vila
Ku bensu di gentis grandi di si ruspetu

Si mai era un mulata skura 
(Kuázi preta)
La di Djulangi
Si pai era un badiu branku
Morgadu di Monti Negru
Ki poi si mai kasa la Djarakunda
Pai di más di korenta fidju
Di tudu rasa di tudu kasta
Perdedu pa ruberas ku kutelus
Spadjadu pa txadas ku bera-mar
Di tudu kantu di ilia di Santiagu

Kantu séka ben tra-l di si rubera
Y leba-l pa Praia-Maria
- Káu sábi, má prigu!- 
Ku si getu sabidu
Ku si konbersu sábi 
Ku si rizu serenadu 
Ku tranquilidadi 
Di si maneras ketu
Di bixeru mansu
Ku si alma krenti
Na forsa di si brasu 
Kunfiadu na sôris 
Di si rostu di badiu di fóra
Kustumadu ku trabadju
Na djuguta bida
Lenbradu senpri 
Di kontu nobu ku konbersu sábi
Ku tudu ali ben tenpu di kel
Grandi prufeta Nhu Naxu
Ki si dona ku si busdonu
Ku si madrinha ku si prufusor
La di si rubera baxu nxina-l 
Diskunfiadu di konbersu dóxi
Di fala-baratu ku mal-lobadu
-Pa otrevidu dexa diskunfiadu!-
Ku si ar mansu 
As-ves sumuladu
Má sen ser spikentu
Senpri ta faze un jetu
Pa el ku si familia
Ba ta disgadja pa subi na vida
El ranja trabadju na obras di Palmareju
El djunta ku un sanpadjuda
Trabadjadera kabelu bazadu
El poi fidju na skola
El dadu mininu
Pa el batiza 
El dadu fidjadu
Pa el krisma
El ba ta argi si rostu
El ba ta labanta si kaza
Pa un dia el serba 
Argen di ruspetu
Pa un dia el benba ser
Padrinhu´l kasamentu
Di un di ses subrinhu
Y di un kes fidju di si vizinhu

Ketu na si kau
El ta matutaba 
Manenti-manenti
El so ku si kabesa:
N ka ben pa mundu mé
N ka ben pur-si
So pa ben
N ten nha distinu
Ki Dios da-m 
Pa N kunpri
Na nha tenpu 
Di lida ku mundu
Na tenpu di bida
Ki N merese meresedu 
Sta riba' l mundu

Ti ki txiga dia di beton
Ku djunta-mon di si familias
Di si kunpadris ku di si amigus 
La di fundu`l rubera di si kutelu
Y si vizinhus la me di Tra-Xapéu

Ti ki txiga kel dia
Dentu´l sábi
Di un txuba mansu
Ta spera beton
Na un roda di amigus
Un mós dazilia
Klaru kabelu bedju
Serventi di si trabadjus
Pai di kunpanherus di si fidjus
Mansebadu ku un minina
Di gentis di tera di si mudjer 
Má nanseda y kriadu na Praia
Kel mos sanpadjudu
Toma si águ
Finka si kenti
Intxi di si kadória
Striba na si karamulanu
El sai ta koba-l
Ta txoma-l
Badiu di fóra
Badiu brabu
Di pé ratxadu
Badiu brutu atrazadu 
Buru sima tudu badiu
Largadu na mundu
Fuliadu na mar di bida
Sima karga ki ka mestedu

Kel mos 
Di kor dislabadu
Fika ta ngunia-l
Ta insulta-l di
Pretu
Negru
Y pa kaba straga
El fika ta rapika 
Na si dianti
Ma el éra
Pretu-negru 
Mandjaku´l Kauberdi

Kel mos klaru kabelu bedju
Fika ta skara’l na rostu
Ma el éra pretu sima korbu
Negru sima karbon
Pretu-negru galanti
Sima pretu di Giné
Sima negru di Áfrika
Sima Xuxu ku spritu mau
Di oras minguadu

Badiu y basta!
El grita-l
El djata-l
El rabenta´l 
Na obidu

Kel mos fika ta ri
Pa riba d´el
Ku ar xuxanti
Ku si rostu di trosentu

El é fika ta kuda
El fika ta sumara
Ku tenpu tité:
Badiu é ka kobadura
É nomi pa distrinsa
Kauberdianu di Ília di Santiagu
Di gentis si armunsis dazilia
Ki ta txomadu sanpadjudu
Porki kantu es benha
Ki es txigaba li na nos
Na ília-mai di Kauberdi
Pa es ben buska bida 
Y dizaraska ses distinu
Es benha bende skontra 
Di ses famozu vulkon

Nton ku influensa y manobras
Di gentis podedu di kel tenpu
Djuntadu ku ses vontadi di trabadja 
Y di atxa kusa onestu pa es ba ta fase
Es podu ta djuda agrikultor 
Na bénda di padja na pilorinhu
Na merkadu di Uzorgu Praia Kadjeta 
Somada Tarafal ku Santa Krus 
Y pur-isu fladu di es:
São palhudos
São para ajuda
No acarretamento
Dos feixes de palha 
Do pasto sobrante 
Das colheitas de sequeiro 
Y é 
si ki es fika sanpadjudu
Ti gosi ti dia di oxi

El Djon Badiu di Fóra
El éra un fidju´l tera
Un alma´l rubera
Un kriatura di Dios
Un tizoru un padás 
-Kel más antigu
Kel más enraizadu-
Di txon amadu di Kauberdi

Pur-isu
Si pé era ratxadu
Kustumadu 
Ta nabega ku águ´l rega
Ta trafega ku pedra´l kaminhu
Ta disrola ku spinhu di kardisantu
Ta atura rotxadu más konfortadu/Sanpadjudu´l bariga´l batata
Kolegadu ku ses fidju 
Nansedu y kriadu 
Na ília di Santiagu
Bazofu y faronperu
Ku buniteza di ses zona
Sima si amigu di petu
Jorji Padjudu ku si Somada

Buru é nomi
Pa txoma limária
Di nos sirbintia di tudu dia
Asnu di karega albarda
Ku karga ki nu ta poi
Riba di albarda

Enbora 
É matxu ki munta besta
E brutu ki ta sustenta
Y dipos ta durba spertu

Brutu é kel argen 
Ki el propi
Nada el ka prende 
Nen el ka nxina si kabesa

Brutu é kel kriatura 
Ki nen odja el ka odja
Apezar di tanbe el ka obi

Fuliadu é kenha 
Ki ben boiadu
Sen praken 
Sen el é txomadu
Sen nungen 
Pidi-l pa el ben
Da un djuda
Poku ki-for
Pa el benka li
Ter di nos
Nu sa ta meste-bu

Mandjaku ta fladu
É un povu é un etinia
(Dja ka sa ta fladu tribu más)
é un rasa di Giné-Bisau

Li na nos tera ta fladu
Mandjaku é kenha 
Ki é pretu moru
Ki ben di Kosta di Áfrika
Krenti na un Dios di-ses
Porki es ta adora Alá o Iran
Pabia otus bes es ta rasa
Pa Alá ku Iran tudu djuntadu
Pamodi es ka ta seta
Ma ten Deus ten Nhordes
Ku Jusus Kristu la na séu 
Ku Nha Virja Maria 
Ki sima nos tudu 
Nu sabe dretu
É mai di es tudu
Ku mai di nos tudu

Más na nos kontinenti
Ten afrikanus branku
Y ten afrikanus kriston
Sima ten moru branku
Ki ben la di Moritánia
Y ki gentis di Giné ta atxa
ma é ka pikador sima es
y es ta txoma-s Nar

Sima ten tanbe brandjaku
Ki é kes fidju di nos gentis
Ki baba Kosta di Áfrika
Y ben volta pa tera
Di ses grandi
Y ba ta ben li
Pa txon seku 
má mutu stimadu
Di nos ílias di Kauberdi

Brandjaku tanbe é kes di nos
Ki senegalês ta txomaba purtuganha
Ki gentis di Giné ti oji inda ta txoma kabrianu
Ki fidju´l kauberdianu nansedu na Giné 
Ta txoma kabunka pa es distrinsa di es

Brandjaku é kes di nos
Ki angulanu natinda 
Ta txoma katanhô
Y ki nos pa xuxadera
Nu ta txomaba txitxarinhu

Brandjaku kre tanbe
É kes fidju di kontratadu
Nansedu na San Tomé di Prispi
Ki foru ta txoma tonga
Más ki nos nu ta txoma 
Santomista?

El fika ta matuta:
Txoma-m pretu o até
Insulta-m di negru
Ka ta fri-m ka ta due-m
Ka ta fria-m ka ta kenta-m 
Ka ta magua-m ka ta pokenta-m

Pretu é kor di kriatura di Dios
Y di natureza na si diskansu
Oras ki noti ku si breu ta dixi
Riba´l mundu ta kubri-l 
Ta gazadja-l ta proteje-l
Ta toma konta`l tudu

Ser sukuru é ka omesmu 
Ki ten spritu baxu 
Ku alma mufinadu
na sukuru di ngonoransa

Negru é rasa
É ka difetu
É sinal di konsénsia
Interadu di tenpus di gosi
Nteradu na tudu kes butuperiu
Di jerasons di nos gentis antigu
É nerbu firmi di algen
Ki ka ta nega si rasa 
Di-sel ku di si orgulhu 
Nen ka ten alma dislabadu
Ki é ka fidju renegadu 
Di besta ki kabalu munta
Nen di égua ki buru muka
E kel ki ka dexa el fazedu pretu-negru
Purki pretu-negru é kel argen di rasa negru/Ki el propi el ta xinti ma el é skrabu 
Na si kabesa ku na si spritu
O ki ten alma skravizadu na si/korpu prendedu na burgonha di si kor di pretu

Xinti si kabesa sima pretu-negru sima rasistas ta kreba pa ser 
É sima poi forka na si propi korpu 
Porki si alma di negru mizia
Na si korpu di pretu 
Oras ki el da na skese 
Boregadu ku konplekusu
narkotizadu na aminésia
Ki es mete-l na kabesa 
Ki es nsoli-l na menti
Na kel tenpu di un-bes
Ki tuga ta mandaba na nos tera
Ta subujugaba nos povu ku nos kultura
Y ku djuda di arguns di nos letradu
Tentaba dividiba kauberdianu
Entri kes ki es ta atxaba ma éra
Kriolu konpletu makaronéziku
Parsedu ku es sivilizadu sima es
Y kes otu ki es ta disprezaba
Ki es rabaxaba ki es ranegaba
Ki es diskualifika ki es txoma 
Badiu brabu pretu-negru
Rústiku atrazadu salbaji
Kriolu mutu inkonpletu 
Poku makaronéziku 
Parsedu ku afrikanu
Afrikanu própri konpletu
Interu negru dimé-divera

Más el e ka xatia
Pamodi kel mos kabelu bedju
Txoma-l afrikanu y badiu di fóra 
Y kreba rabadja-l di negru

Éra midjor 
Pa es tudu fepu 
Letradu ku analfabetu
Es prendeba ku Barack Obama
Ki apezar di si mai serba branka
Y si pai serba pretu di Kénia
El ta konsideraba ma el propi
Ma el éra afro-amerikanu
Un negru di origin mistu

Due-l gó
Pabia kel mos klaru diskoradu
Branku sima katxás di si txikeru
Txoma-l di pretu-negru 
Koba-l di buru di brutu 
Di brabu di atrazadu Djuntadu ku badiu 
Ki el éra ku tudu orgulhu 
Y kel mos ta disprezaba 
Ku tudu forsa di si igunoránsia 
Ku tudu fanatismu di si ódiu

Grabadu si
Da-l gana'l lanha-l
Dispos satadja-l 
Ku si nabadja'l barba 
Pamodi sima ta fladu 
Si é pa mufinu kobardu 
Dexa balenti salbaxi

Más el pensa midjor
Y el lenbra fáxi ma 
Kel mos mal-konxedu 
El tanbe éra fidju di Dios

Ma so si nansê kre
Ma so si talvés mé
El é perde santu si guarda
O santu´l si nomi subi dobra...

Di tudu modi
El jura si kabesa ma
Nen tuga nen olemon
Nen fransés nen shinés
nen italianu nen inglés
nen merkanu nen spanhol 
Nen rusu nen brazileru 
Kifari go kuantamás 
Pretu finu o pretu galanti
Branku linpu o brankarana
O mistisu klaru dislabadu
Di li des ília o di la das-ília 
El ka dexa el ka seta 
El ka ta adimiti di nunhun
Manera na nunhun tenpu
Pa txoma-l pretu-negru 
Pa disonra-l ku otus 
Palavras injuriozu

Ketu na si kantu 
Mansu na si kutelu
(Sima ta fladu
Ketu ka ta buli ku ketu
Mansu ka ta ardiga mansu)
Más labantadu tan el fika 
Firmi na si porta´l di kaza
El bira brabu furiozu
El fika xatiadu-si propi
Sima senpri ta kontiseba
Oras ki es nborka-l si kalman
Oras ki es mexe-l na kobi si orta
Oras ki es furta-l águ si rega

Más ku lutu na alma
Sakedu na si dor
El disfarsa si raiba
El nguli si burgonha
El nheme si gana´l 
Briga ku dadji ku sura 
Ku da na rostu ku sota 
Ku durba ku da na ku
El djobe-l dentu d´odju
El da-l kosta el bai si kaminhu
Ku speransa ma kelotu dia
Oras ki kenti pasaba el
Oras ki gata kababa
Oras ki rasaka subiba el 
Na konsiénsia ku na remorsu
Talves ael 
Ku si rostu pa txon
El ta benba ter ku el
Pa el benba pidida diskulpa
Di sumola na nomi di tudu santu
El ta benba pidiba perdon 
Di tudu kel dizaforu di un 
Malkriadu mal-lobadu

El obi konsedju
Di kel si kunpadri di Djarmai:
El ka kudi-l el ka rusponde-l
El ka fla-l nen po nen pedra

Pamodi
El ka skese ma kel dia
Éra dia di Nosa Sinhora Da Grasa
Dia ki txuba ka ta skeseba
Di el ku si familia
Na beton di si kaza
Y di-fákutu mé 
Si spritu ka da-l kosta

É si nton
Ki kel si amigu 
Li di Praia-Maria
Dotor di lei
Fika pa sabe
Si el ben
O el ka ben
Linpa burgonha
Di tudu kel dizatinu
Di un ka-nada di un 
Nonpresta di un besta 
Di un mos dizaforadu

Más korpu di kel rapás 
Ku si alma
Ka ben nkontra
Ku si biku nteradu
Na txon di si ília
Baxu`l séu di si sodadi
Na rostu tristi diskonformadu
Di si mai disrisiginadu
Y mal konfortadu….

Kel brajeru branku dislabadu
Si faronpa di laraxadu di malkriadu
Si fama di abuzadu y di konfuzentu
Txiga tudu kantu tudu obidu
tudu suburgu tudu fóra
Y tudu argen ta atxaba 
Y ta flaba altu:
Á kanadja!

Ti ki kel dia
Un argen kualker
Ka aguenta más

El ben atxadu
Ta fede na bera´l strada 
Ku un surizu fridu lanhadu...

Dja flada
Pueta dja poba
Na si konbersu
Na kes versu duedu 
Intxidu di sodadi
Ki el manda-nu
La di tera-lonji:
Badiu ku sanpadjudu 
É tudu kel-me

Es é rostu diferenti
Di kel un arkipélagu
Des dedu di kes dos mo
Ki nu ta txoma ku grandeza
Sotaventu ku Barlaventu

Ses alma é un pé di speransa 
Ta boia na mar ta dizâria
Ta ndoxa na txon di anda 
Di tudu pé ratxadu 
Ku bariga`l batata
Y ta spludi na txada´l petu
Di un pretu kabelu finu
Di un branku kabelu bedju
Y até di un pretu kabelu bedju
Y di un branku kabelu finu 
Istu-é, o aliás, o makendis,
O, nton más forti inda,
Demu na konparasan di fala
Di tudu kes sukuru 
Ku kes más klaru 
Ku mutu más sukuru 
Di nos txon di Kauberdi….

Ezeami di Sant´y Águ é o nome literário de José Luís Hopffer Almada para a poesia originalmente escrita em crioulo

Partilhe esta notícia

SOBRE O AUTOR

Redação