Cultura

[lobu ta sai xodoku ku kabesa baxu

dentu kel ta entra un konhisida personajen

di nos prasa so ta ri p'el disfarsa manha ku

vakuidadi konxedu pa Bera di Mau Arti ki ta fla]

[bera di mau arti]

Kel li go era pa mi

ka nhos fase-m kel li

kuze ki al ser di mi

si nhos ka da-m kel li

mi k'é paridera di puezia

kantadera di trubuku tudu dia

plantadera ti na tenpu karastia

rekadera na noti'l treba runhu

anunsiadera di alegria mes di junhu

mondadera di stribilin di tudu dor

ki ka meste djobedu ku kandia

sima sol ratxadu ta da bondia

é mi propi k'é mudjer di valor

é mi k'é matriarka di lodu

más stragadu ki konpodu

diva idra di un munti brasu

(nhos djobe na dizenhu nha trasu)

mas pa kuze go manda-m baxu?

kre es pensa n ta fika

sen ninhun taxu

es go é propi dodu

es ka sabe ma nos lobu

ma nos nu ta multiplika

ma nos é tudu dun partidu

(pamodi nos sangi ka ta laba)

nos MaiPaiDios djuntadu o so PAI

é ku sangi di povu ki nu ta mante

                                        bibu

é purisu ki nos nu ka ta kaba

i nunka na tenpu ninhun nu ka ta kai

ki nu ta fika so dipadianti

pamodi povu nosenti k'é nos stribu

sikre nu pratika so ason galanti

nos nu ta torna dadu tudu ku kunbidu

é purisu ki nen s'el grita el ka ta kudidu

i nos lobus nu ta kume nu ta sigi avanti

n ten ki ser prizidenta

gosi ka di akademia di puezia

n ta prumete dexa di ser fastenta

n ta viaja so viaja tudu santu dia

pa brazil ki dja n bai txeu ki n ka meste

nen ruma maleta  trabadju la foi ben fetu

pa nha kumá kaponi kakutu irman di petu

ka pueta satanás dimóniu un kabra da peste

k'é es ze diabu kangaseru ki sta li pertu

k'el kre odja-m fuliadu mizeriadu la pa dizertu

ela el ta ben tanbe senpri pa nha kaza  el ta

faze-l si otel mas mi n ka ta inporta

bon alves n ta izibi n ta papia na kosta

di kel fika na ka kusta  mas ela é ka torta

sima es badiu brabu ki kre so tra-m bosta

prémiu xa-m nen n ka papia di kel di sonangol

ki mi ku meu karu nu djunta nu faze-l sima peskada

ki antis di ser [piskadu] já era  nes téra baxu sol

mudjer bera propi sima mi bera li ka ten

(bon tanbe ten kel nha disípula manhenta

p'es odja ma mi dja n trabadja ti dja n ten rabenta)

purisu nhos bota-m kel skada

pa n subi pa n odja si n ta libra

di djustisa des xuxu ku si spada

ki si ofísiu gosi é so santa algen pankada

mi nha boka ki po-m kunpra es dibra

kenha ki manda-m da pa ramantxada

n fase aldrabisa kaba n manda boka

gosi dja n fronta dja n roka

ki n ka pode nen tenta sai fora toka

so n ponta kabesa é soku na boka

es diabu na el é pa ningen ka toka

ami foi so na si kabelu ki n toka

mas mesmu si ami el ka sta popa-m

po el sta zinbra-m na kosta riba karan

ael el ka kre nen odja ma mi é mudjer

sikre ku odju senpri ragaladu pa puder

nha jetu insinuanti i nha surizu

di iena

         (di tenpu ki inda n era pikena)

senpri prontu dja rende-m kusa txeu

prémiu traduson falta-m so txiga séu

mas n st'odja kau mau  txuba ku granizu

nuvens di puera ku serason  kusa stranhu

sima es mandukador ki kre so da-m lanhu

skesendu ti ma n ten stribu di pulítika

mi ki n ka ta nportaba ku ninhun krítika

di nhas mau ason   dja n ngana-s di li

ti kanárias i asoris  undi ki nha brasu

di idra di sael tanbe dja txiga mas nes téra li

n ka sta skapa des diabu ki el é so labanta

                                                     [brasu

pega na spada ku po kumesa ta planta

ta faze moda karasku  kredu ael é ka rasa

di tolobasku  é xuxu propi di kel mau

mi dj'el po-m na kel lista di lakrau

kerdizer lakraia  na el n ka ta pasa

ku nhas manha   dios ka ten ningen pa tadja

ki dj'el po-m ta ronka  ta tora  ta badja

ku po k'el sta zinbra-m sen dor nen pena

skesendu ma mi é mai i irman (dja n foi donzela

                                                     [i pikena)

ta sana lensu albu na janela

pa mundu ka skese-m

pa tenpu ka torna-m ningen

mas pa nha noba tudu spadja

dj'el kre kore ku mi di tudu sena

di puder   dj'el kre fundia-m la mar

                         di prozela

dj'el kre po-m fika uar-uar

dios di séu na kuze ki n mete

n ka speraba ma nes somedjanti idadi

ma ta parseba un kriatura pa ben baradja

djunta tudu nhas podri i da-m kastigu

                                                 [di kaseti

po-m nunpriti dianti di djustisa di sidadi

ael si úniku fidelidadi é pa verdadi

el ka kre sabe di puleru nen di prigu

mi propi k’é bera inventora di vénus kriola

ki dja n djobe puleru ti dja n bira kolola

mas mi ku meu karu na kel prémiu sonangola

nu da pueta bolo nu mostra-l ma nos é xo-di-bola

es faze djustisa mas p’es toma mutu kudadu

pamo nen nos taxu nen nos sentu ka ta rabidadu

nos dja nu sta kustumadu ma tudu dia é dia d’agu

si nu ka bebe-l di sedu nu ta bebe-l tardi  na dadu

o ku tomadu  baxu sol o na sonbra di flor d’ibiagu

tanbe ten kel ze tortu  mas ael é dúbiu

un ora el ta ataka-m  dipos el ta ba

ten ku mi  el ta oferese-m si livrus  kaba

nu ta ratxa proza sima ki nu sta di konúbiu

sima k'el ta skese tudu kes kuza k'el flaba

ael sin  ael go ta da pa nu ser kamarada

sin pamodi ael é omi di si segredu  i undi ki

ten segredu tanbe ten traison  xa-m sai n ba da

bason antis d'es brabu kanba-m interu baxu stuki

ki mi nha mural dj'el ronba ti dja kaba na nada

nau kel li go nhos ka ta fase-m

nu ten ki ranja otu planu

n ta ba kumison di direitus dizumanu

(sin sin dja n stevi la tanbe

nau nau nada n ka fase

sima na kes otu kau tanbe

kel li go n ta garanti pa nha fe

mi n kre é parse

ministériu di idukason?

à sin sta na nha kuríkulu

pa país un grandi disgrasa

di sai ta txora na prasa

mas pa mi foi mesmu bon

tanbe dizenbargadora

ki n txiga la sen skrebe

un sentensa fase un julgamentu

mas n resebe

pamodi é nha meresimentu

sin tudu es kusas n ta adora

tudu kel li é bon

mas n kre pasa

pa próximu kapítulu

n kre inogura un novu siklu)

[di kada ves el ta sakudi kabesa

pa sin o pa nau konsuanti

afirmason o negason]

[bera di mau arti]

N ten ki ranja un planu

nen s'é di bidjakaria

sinon n ta bira finadu

sen ninhun kau ki n t'odjadu

mi n ka mudjer di panha ria

kel la nen si n bira ka ningen

dizimola kel li ka nhos fase-m

nton nhos prende- m

nhos julga-m nhos po-m na kadia

pa ka da-m pena suspensu nen tir

asi n ta fika ku aura di mudjer mártir

s'é pa n k'odjadu tudu dia

riba la na puder

ku nha selu di mudjer

ami puder nen s'é un kudjer

un padás ta satisfaze-m

ker dizer ka ta satisfaze-m

mas s'é so kel ki ten nton sta ben

mas ka nhos fla-m ma ka ten

ki dja dadu nha grandi dimidora

sinhora mutu dotora

ki ben la di kutelu kunbén

pamodi ael é mutu manhenta

i tanbe ael el ten si meta

k'el omiti ti nomi di pueta

                         na tilivizon

(kel ki sta speta-m ku stribilin di seta

pamodi nha boka sima korneta

dipos di nha mau ason

[di obriga júri ka da-l prémiu  sin foi

                             nha disizon

p'el ka fika ta arma en bon i en erói]

ki n manda kaba n da sapateta

i n fla ma kabelu di pueta

fika spetadu

pamodi prémiu k'el ka dadu)

sima n sta flaba ela si paxon

é sima di-meu  puder li nes txon

sikre nu leba po des xuxu di txonbon

é nos sedi é nos filuzufia

nos krensa di tudu dia

ki nos é ka mudjer di ba bera-mar

                         ba kata gran di ria

o fika apiadu di puleru ta sibia pa ar

[grasa ta toma kau  pueta xintadu la

ta ri tanbe ku mo ta tapa rostu  personajen

ta ben na el ta fika ta djobe pa tudu ladu

                          sima k'el ka sabe undi ki el sta i pensandu

                         ma dja ningen ka sta la pamodi fikadu ketu

                         i komu el sta sen óklu i purisu el ka sta odja

                         mutu dretu nton el ta fla]

                        [bera di mau arti]

Ó nha má, uké prope k’un já fazê

mi já un dzurí te falâ es linga di bosta di bêdiu

já un psu já un oiâ nhondenga

(s'un era óme un ta dzê «já un fodê»)

un sabê ken k'é rasponsavel pa es bodega

é akel tavaris linga kunpride moda pêviu

spirite negru moda un kaverna vaziu

un konvenside mas un sinplis ze ningein poize

k'el ten maldadi más ke un nêviu intxide de pirata

es diobe ta metê gente mede más k’un gongon

el é prope un asonbrasaun es diabin de txonbon

mi gora un ta manda-l é pa kel inferne ki u pariu

txa-me largâ ta ba antis del vra-me un batata

o un abóbra o te mesme un kobra

ke li pê mi já ka ten nen sobra

mas antis di n bai ta konta-nhos más

                                           un di nhas fasanha

bon kel djustisador li ta toma-l komu más

                                un prova di nhas manha

n sta gosi na un júri di puezia la pa asoris

n ngana-s dretu mas kusa go dja tra-m soris

(es ka sabeba ma n koredu kol di prémiu

arnaldu fransa mas sta na júri tanbe é prémiu)

mas pa nu trama-l nada é ka pizadu  nu sta spera

p'el konkore  nu ta ruma-l  nu ta kaba-l ku stória

ael el stevi la tanbe mas el ka konbidadu pa júri

gosi go nos ki tene po na mo  gosi nos ki sta (kustu)ri

é ka el ki ben ku po ku spada?  enton vamus à géra

pa nu odja ken ki ta more i ken ki ta ba glória

es kunfia na debelatio es skese ma nos é idra

m'es ten ki sabe korta kabesa i poi sal na frida

[koru]

Nau mudjer  nha nha ta inturuga mal i poku

purisu ki nha ta baradja txeu  glória (k'é distinu

ki ta tise)  ael el ta ben di fundu  di si kaboku

i si lastru ta spadja lonji di porkera di suínu

purventura prudensia  es kolidadi ton pupadu

ael é don di algun limária  sobritudu di porku?

es sabe ma pa más nu dixi na grau o na skala

pa más nu enkurta régua es ka ta sai di bala?

kel li é ka un purgunta  kel li é propi nos rekadu

nos ki ka ta kunpradu sustadu o metedu medu

pamodi nos distinu nu skodje-l ku batismu sedu

(sima el k'é batizadu i dja nu skese si krismadu)

kantu ki inda nu tinha tudu inusensia di mininu

di más altu ti más baxu na verdadi o en verdadi

el ta djobe i el ta odja so txeru di puzilanimidadi

fedor di kubisa ku inveja na nhos  mas tenpu  vastu

tenpu  na si batenti pa nhos el ta guarda so asku

i pamodi nhos ta mete-l tantu noju  nojisimamenti

noju  na tudu stenson di si spritu linpu  el ta tapa

si obidu sima txon fértil ta rijeita un mau simenti

i nen si nhos ben ku midalias  borlas d'oru i kapa

ku txada kondikorason di lobus spadjadu na mapa

nhos ka ta disfarsa nhos fedor  fedi kaba malignu

ki na nun tenpu  tenpu kontadu i rakontadu  ka ta

afasta di nhos karni  pamodi tudu é podridon tal

ki nos xintidu ki ta xinti i ta prive so presájius benignu

so son kondon odor i spesura di kel k'é fundamental

ta sega di tantu abominason ki pa el ka ten ninhun sal

[vos]

Sinhor otor narador manobrador o zinbrador  basta

kel ki dja txiga dja txiga  kredu  nhordes manda

pa nu purdua tanbe  kastigu ta dadu algen pa branda

non pa mata seku rusu  anho é kriatura di ki kasta?

[pueta]

Anos nu ka ten nada a ver ku kel li  mesmu nada

nos nu sta ketu li so ta odja personajens ta move

na palku es so  xoki turbulensia frida txoru pedrada

koraji makakada tudu k'es fla é pamodi é kusa ki ovi

nu sabe ma izisti na kontratu entri dios

i omi un kláuzula di perde linguajen i vos

ora ki papiadu tolera  mas ten kenha ki ta viola

kláuzula pa papia sen fin ti ki ses língua stiola

na verdadi kel ki ta argi i labanta pa more é mutu poku

ki ta seta linguajen ardenti di silensiu  ses koba i braku boka

ki ten medu di grandi imudisimentu o di sinplis vos roku

es ka ta move nun okultu batimentu i nes konsentidu entrega

pa ses dor ku diziluzon risoa sima un akordi nun toki o troka

undi ki kada batida roku ta abri-l mundu i sima un prega

bibu el ta stende el ta kontrai  i el ka ta txora nen na tenpu

di kai  pamodi kel la é prumesa ki ta ben di utri  di nasensa

i el ta kunpri sertu sima sol ratxadu na dizertu  o un bentu

ki na tudu stason  pa tudu obidu  el ta susura es sentensa

[kel tal manhenta i fastenta

konxedu pa Euritristi Tontera

o sinhora mutu dotora ki ben

la di kutelu kunbén i disípula

di bera di mau arti ta labanta

na mei di spetadoris ta riklama

ael si obijetivu é da na vista]

[euritristi tontera]

Kel li sta mal

mesmu mutu mal

pueta ka pode uza si puder

p'el zonba di mudjer

nu ten ki ruspeta si ser

sima el skrebe i el skrebe dretu

o era so puezia

ku ipokrizía?

kel li ka sta kuretu

[un omi ta ki nu sabe m'el é di fogu

ta labanta nxofradu na si ladu]

[fogensi]

Nau  sinhora mutu dotora

nha ka ntende nada

pueta ael el kre da un abanada

odja s'el ta manda manhentu

                            tudu enbora

nha ten ki ranja otu argumentu

kiston é ka ser omi o mudjer

kiston é di i ku puder

é di duplisidadi di omi o mudjer

si dinámika na lugar kualker

afastandu fundamentason mekanisista

mostra-nu forma di si konkista

ku kualker prutagonista

nha kre pa n fase-nha un lista?

é ka kiston di zonba

mas sin kiston di ronba

já k'é pa ronba

é pa ronba tudu

enbora omi gosi pa nhos

é pa pila obu

i torna konpo di nobu

mas pa fika baxu'l nhos mudu

pa nhos po-l pe riba piskos

(língua kuazi dja trupika

pa n flaba kel kuza ki ta rima

k'é kel santa di nha prima

kel santa di boka pa baxu

ki ta substutui sklamason «diaxu!»

k'el ta tene-l so na boka

mas ben guardadu na si loka

i ki nhos go n ka meste splika)

pa bira nhos xuduku

ta kume so ku paduku

i si rasmunga kuazi ta leba manduku

nu ten ki da pur sortudu

pelu faktu di nu ten un pueta di kel li

algun bes nes txon obidu algen ta papia si

ku studu o sen studu?

[el rasmunga dentu del]

[euritristi]

Obidu sin  kel go obidu

mas é un otu tavaris

[un vos]

Un otu tavaris?  mi ka nhos mete-m nes kusa

pa kel diabu li ka transforma-m na mula-rusa

mi n sta li so ta spreta es grandi lison di tiatu

diabu li ael é ton bon ki gosi go dj'el bira gaiatu

[fogensi ta fase ku mo si «xo» i el ta kontínua]

[fogensi]

Nha é mutu akadémika

(más fastentura di-nha é pandémika)

oki ta da nha getu

mas mi tanbe é di akadémika

ale-m ku si sínblu na petu

[omi ta da ku mo na petu

na sínblu na kamizola di

akadémika k'el teneba bistidu]

[mudjer argumentu ta kaba-l

nton el ta bira na omi el fla-l]

[euritristi]

Nhu da-m lisensa

nhu sa ta txera so grogu

[fogensi]

Nau mi ki ta fla-nha konlisensa

nha ka ten trakeju pa es djogu

nha da pa dotora

n ta txoma ánjila kotinhu

nha kaba ku es batinbora

es mania di sinhora prufesora

i nha dexa-m bebe nha vinhu

ti na kel li nha ngana

txeru di mi li akadémiku i mokeru

ka era di grogu

ka era es benditu soris di kana

mas abensuadu vinhu di djarfogu

ki nu ka ta aparta di kunpanheru

[mudjer ta muda konbersu

i el ta vira pa koru el ta fla]

[euritristi]

Tavaris es imurtal pueta di txonbon

n ta apoia-l pa prizidenti

(enbora ale-l so na pruvokason)

mas si for na un lista inkluziva

ku un mudjer moda mi

un stribilin di natureza-viva

                              ki so mi

un mudjer ki ninhun matxu ka ta piza

un mudjer intilijenti komu visi-prizidenti

(sima na merka i nos é ka menus ki merka)

un mudjer izijenti i konsikuenti

akadémika ki más ka ten

mas ki ben la di kutelu kunbén

ki larga panela pega na papel

ki tudu mudjer ta xinti riprizentadu pa el

ku si txeru di mudjer ku si jetu di mudjer

ta alardia ses kumun ser

                          mas ku si purfumi

                                                 k'é so di-sel

kel li propi ki era poi kau lumi

[koru]

Ó tenpu ki odju é so pa djobe pa puleru

non si bu sta planta o simia katástrufi

                           o si tudu bida é ka eru

                                ki nu ta sufri

nun kontinu vinku di selebrason di distinu

o si tenpu é donu o fonti di nos lágrima

o si nu ta lenbra inda di txoru i di lástima

pamodi nu ben dun simentera

ki ka [ta] libra-nu di sina di mindigu

nen di frajilidadi nen di prigu

nen di pasadu ki dja nu [kre] ntera

i si tudu é konvikson di nos kabesa

nton tudu é dor ki téra ta da-nu

pa nu bai ku pe plantadu riba presa

sabendu ma tenpu é mai di danu

i si nu ka obi i nu skese ma porta ta fitxa

mas ma na dizusperu senpri nu ta pintxa

nton undi ki sta dúvida o izitason

ma na verdadi nu fasedu pa téra i pa txon?

mas nu obi ma gosi é tenpu di nasimentu

di kaba ku tudu dilinkuensia di spritu

eransa di dignidadi ki ten ki ser simentu

sen vasilason sikre na mei di dor ku gritu

bo omi di tenpu di lágrima ku tormentu

bu txaga ta pasa pa disendensia

nton fase bu kaminhu ku konsensia

ama grandeza sertu sen tuntunhimentu

mas sabe vense tentason di mundu

prende ma oki bu kai i bu ba fundu

ma spritu linpu ta torna traze-u riba

pa isilensia k'é pedra pa bu striba

obi vos di antipasadus sigi bu linhajen

é ka prisizu dimaziadu korajen

lenbra so ma bu alma ka di txon

i pa tudu tenpu épuka i jerason

ma bu nomi ku serteza ta ben lenbradu

nton verdadi di bus atu ta ben smiusadu

intxi-l di bon gran di onra ku disprendimentu

lenbrandu di iternu dizertu s'é bu meresimentu

purisu ka bu bende nen luga bu pena

k'é bu arma ki txeu njuriadu inda sta spera-u

pa bu tra-l di treba'l noti   tanbe sta spera-u

iternidadi di tenpu sima bentu di bu inpena