Elas

(Biografia)

Francisca Gomes Furtado Miranda nase di un mudjer sima tudu fidju parida, mas e botizadu anti ten seti dia. Boita rabês sônbra si nasimentu ki Nhu Padri manda txomadu pa fase-l krus na tésta, anti Xuxinhu frêga ôdju, y inkuantu Nhu Anju Bóka Abertu ta fla Amén. Pa tardi midjor é sedu, fladu Sinhor Padri fla, nton é midjor nu korta-l sina, anti biku sêka, nu ta botiza-l “de uma vez”.

Jizus é anti kéda.

Fladu Fla (pamodi ningen ka skrebe), era kel anu ki Santxu Branku tônba, ki un penedu durbada la di Kansa Galinha, rõla ti kanba Pónta Rubera. Tudu mundu fla m’e ôdja…, ma ningen ka skrebe, nen fotu ka ta trada na kel maré. Fladu, dizendu fazendu, konformi matakan sôlta, penedóna rôla kanba baxu, dividi en 40 padás, ti ki un pónta penedu ben spanta li Rubon Boi.

Anti abridu Lunari Perpetu, pa sabedu distinu di kel kriatura, djobedu na riloji. Na kel tenpu, un ómi só ki tinha riloji na zóna. Y pa sirbi di tistimunha, três ómi ki sabeba lê, ki ka tinha riloji – mas konxeba óra – es kunpanha-l na kel rezan:

Staba Duzi Óra di Noti, na virar di Anu.

Na kel óra izatu ki Buru Bóka Pretu sura três bês… Kel éku ki ben, na fin, rabenta altu, más ki strubada di mês di Otubru. Rabulisu da parida un spantu, ki sugundu mininu, ki era fémia, buâ kai la… ti ki bá bibu d’un bês. Gritu di mininu ki nase di kazal di jémia faze éku tãu altu ti ki txiga dentu Rubon Boi, kudi la Txada Stiba, rapika la Djarsalina di Pilonkan. Gentis di Saltu Riba, Saltu Baxu, Flamengu – la di Três Koku ti Pingu Txuba – tudu kôrda (ken ki staba na sonu). Inda di Txada Laxa, Nhu Djon Furtado ki staba kordadu ta djôbe oréla di mar mó ki fika, na entrada di anu nobu, e spanta ti ki korpu gurgunha-l; e arma nsôda, ben um kaxoru grandi, ku óndia forti ki po-l skorêga na karaka; e diskilibra…, kuazi e da totís na txon.

Djatu, ki era gritu di un mininu nosenti, obidu na língua di tudu téra

Rabênta un luminari ki spadja na ladêra

Kore ku tudu rábu kunpridu

tudu fitisêra

tudu bóka fédi

tudu bagabuxu.

Ben um txiâ ki fôrma na Munti Bodi, Ruberéta, entra Txan Pa Riba, desvia la Pónta Rubera, bá kôntra ku órta Sagrada Família, ki alimenta Fonti Bédja.

Fladu fla kel luminari pagadu, duranti seti dia ku seti noti, so ku águ di Fonti Bédja; mas era un kentura tãu galanti ki e kontinua baxu txon: águ ta paga lumi, un bês bai, ma kalor tôma tudu kábu – ki Txóla bira ta símia midju, anti maré d’azágua, ta nase arôs kusiadu…, tudu ku pintu.

Pur isu ki na kel párti difísil, Fidju Matxu ka bibu… má Fidju Fémia skapa. Partêra fase krus na tésta di kel Anjinhu, antis di kôrta kel fémia biku. Agora sin.

Na kel tenpu, mudjer di párti era kuza finu. Vizinhansa ta fikaba sienti y tudu mudjeris di róda ta purparaba pa nasimentu di kel kiriansa. É pur isu ki kantu mai di Nhara Sakedu xinti dór, e manda txôma partêra. Dizendu fazendu…, kumadris, kunhadas, vizinhas y famílias fémia tudu fika na nbosgu.

Ómis ta mandadu ba boronsiâ. Fladu ma, na óra ki algen ta ben mundu, ta dexadu pai lonji di parida. Óras ki mudjer dja diskansa, ki mininu dja ká konpodu, es ta kunsa txomadu.

Era un anu diferenti di tudu kes otu.

Pai di es mininu, ael e fla ma kes rabolisu ki fladu staba e ka obi nun piu. Sima e podu pa ruâ, pa partêras ku kumadris tôma kónta di Ngrásia, e tônda entra pa pórta trabésa, e bá spanta na tapada di ladu di kuartu ki si mudjer staba.

Medu ku kudadu di perde Ngrásia ku si fidju ku tudu ka dexa-l sukuta stribilin ki fladu fasi kel óra. Si bóka fitxadu, si orédja abertu, tudu dôs, e aguênta – dentu del – tudu dór ki Ngrásia grita. Tudu konbersu ki papiadu na kuartu kai na si ôbidu. Tudu kudadu ki mudjeris tênba, kai na si pêtu. Ti kel óra ki si fidju nase e ozêrba… mas e ka ntende.

Padás di konbersu ka konbersu.

Algun kusa arma skapa-l… e ôbi so Partêra ta fla “É ka di bo. Konsola. Virja Maria dja toma-bu el”.

Kantu kel fémia nase, pa el, era un milagri. El ti ôxi ningen ka fla-l ma Ngrásia staba ta spéra dôs mininu. Di kel óra in dianti, tudu boita ki dadu kai na si ôbidu. Na! E gadanha na paredi propi p’e ten serteza m’é si mé. E ôdja kantu kafú limiadu na rostu mininu nobu, pa djobedu s’é kusa dretu ô modis k’é.

Partêra fla: “Kel-li é fémia. E nase ku bida, Diós Grasa! Nhos txôma Pai di Mininu p’e ben konxe si fidju”.

Timenti mudjeris ta sai na kel sukuru pretu pa djobe-l, e salta paredi, e kai dentu kintal, e da vólta, e fase ndemu m’é kel óra k’e txiga, e entra na kuartu. Partêra fika spantadu modi ki Djokim txiga na fai minutu, si, ki ka da tenpu nen di mudjeris dôbra skina.

- Kumpadri, nho modi ki nhu ben faxi si? Gosi li ki mudjeris sai…

- Nau, nha… N staba li mé na róda. N ôbi un gritu stranhu, N ben djobe si nada ka buli.

- Bon, mas, dja N fla nho, ma ninhu di mudjer ka lugar di ómi sta pertu, timenti mininu ka nase.

So kontentamentu, dipôs di medu k’e tinha di perde si mudjer, e txiga bêra kama, e bense dianti kôrpu si fidju matxu. E xinti un dor dentu tripa bariga…

Mas e vira, e djôbe si mudjer si nada ka buli; e pêga si mininu fémia na mo.

Djokim atxa ma si fidju fémia ta parse so ku falisida si mai. Nton e po-l omesmu nomi. E pur isu ki, desdi dia ki e nase ti kantu e fika viúva, Nhara ta txomada di Mai, nominhu ki si pai razolve po-l, pamodi e ta parseba ku si dóna sima fixon – fladu. Ma si nomi di Igreja propi, ki e batizadu kual, era Francisca, sima si dóna, mai di si pai…

Modi ki Nhara Sakedu jêra, nase y kria

Na si mininésa, Nhara Sakedu, di nomi di igreja Francisca, era más konxedu pa Mai. Ngrásia si mai, dipôs ki kasa, pasa kantu anu sen pêga bariga. Anton gora, p’e pode fika pa ten mininu, e nxinadu tudu kusa: tudu kel k’e fladu e fasi. Un dia e txôma Bitxa Féra pa seti nomi kumpridu, e ozêrba na mei di Mar ti ki parse Kanomi Grandi. Kantu es ali sai, fututú si, e bende medu e kunpra koraji. Kel óra da, atxa-l dj’e ká fazeba braku na pretu di ôdju boi, k’e mandadu frâ na karaka Pónta Modjada. Kanomi sôma…

Dipôs di tudu kel orónha, e pega mininu me. Nen ka so un, ná: dôs d’un bês! Kantu pasa três mês, e ká ten serteza, pamodi e ôdja, nasklaru, ma óra k’e ta pasa na oréla di mar, óndia ta nbrabise, mar ta rafunha n’el. É si ki e leba kel gravidês, ti ki txiga na kel óra ki Virja Maria Parida ta kunpanha tudu mudjer.

Francisca, vulgu di Mai, kria sima tudu mosinhus fémia di róda. Kantu kel raparginha da argen, anti kóre algun prigu si, gentis grandi razolve skôdje un di kes família ki bá da konhesimentu na kaza ma es tinha gana pidi-l pa noiba. Fasedu tudu kusa sima é diver di família. Bóita ben konpasadu.

Kasamentu fasedu dentu txuba. Morêba el un dônu, mas komu sakramentu ka ta nodjadu, fasedu kel ki senpri staba privinidu.

So ma dja Deus dja bênsua ...!

Nton sin.

Kore tudu suguru kontu ka ten.

Mai, ki era nominhu di Francisca, da un mudjer ben kasadu, grasas a Diós, ti kel dia ki Nhor Dês toma-l si maridu.

Tudu kenha ki labanta na kel róda, ôbi stória di si nasimentu, má, tudu mundu sabe ma tiôxi e ka mexe ku ningen. Si e ka bulidu, e ka ta buli. Nen e ka mutu di konbersu.

Sempri dentu si kasa, ta da si rezan. El propi e skóntra kes ramoi di mudjeris ki ta sta dretu té, dipôs, ta kumesa ta rinka na bida di kada un. Si fladu fla, e pamodi Mai ka staba la. Má si bu mexe-l, ô un algen di si família, ô nen si é si katxor – ki seja!, bu ta fika ta sabe ma el é ka águ ki ta bebedu ndjudjun.

É pur isu ki mundu po-l nomi di Nhara Sakedu.

Ayan go!