Cultura

X SÉNA

Na sala di Palásiu di Rai di Inglatéra.

RAI DI INGLATÉRA – Nha fidju, N sa ta ben konta-bu un kusa, mas pur favor, N ta pidi-u pa bu ka kontraria.

PRISPI – Ami!… kontraria?! Ku kusé propi, papá?!

RAI DI INGLATÉRA (pensa un bokadu) – Odja li… ami N ka e bu pai na verdadi.

PRISPI (buâ di sofá, purgunta dimiradu) – Nhu ka e nha pai?!

RAI DI INGLATÉRA – Namé-divéra… ami N ka bu pai. Mi go ki rejista-u.

PRISPI – Nton kenha ki e nha pai verdaderu? Ami e fidju di kenha? Nha mai poi-nho kornu ku otu omi, nhu rejista-m simé?

RAI DI INGLATÉRA – Nau, nha fidju. Kusa e mutu más konplikadu.

PRISPI – Mutu más konplikadu?! Modi própi?

RAI DI INGLATÉRA – N ta konta-u.

PRISPI – Náaaah, nhu konta-m faxi. N kre propi pa nhu konta-m, pamodi dja da-m gana di obi. Ma anho nhu ka e nha pai?!

RAI DI INGLATÉRA – Ami e ka bu pai ki pariu. Oliás ki fase-u.

PRISPI – Nton mofose ki N ben parse li kasa nho? Ki N surji na bida di nho?

RAI DI INGLATÉRA – Spéra N konta-u!

PRISPI – Ok. Nhu konta-m faxi.

RAI DI INGLATÉRA – Pois, ta kontese ki un diâ sedu palmanhan, N sai na baranda di nha sobradu, N bota minóklu pa mar. La na meiu di mar N odja un kusa ta boia. Mar staba santadu, kau serenadu, tudu staba ian-ian. Kelóra N txoma kiriadu, N manda-l panha e tarse-m. E ben ku un kaxonsinhu di oru na mo. N manda-l pa e abri… (e linpa lágua) bu staba dentu del, ta abri bóka ta fitxa.

PRISPI (xinta tran na sufá, spantadu) – Ami?!

RAI DI INGLATÉRA – Abo. Gosi dja bu da omi, dja bu ranja bu kasamentu, akredita ma N sta kontenti. Pur isu, pa bu suguransa, N ta ben konta-u.

PRISPI – Naaaaah, nhu konta-m fépu, propi. Ma mi N ka fidju di nho?!

RAI DI INGLATÉRA – Abo e nha fidju, sin. Bu ka e nha fidju verdaderu. Mas bu ten nha nomi, bu ten nha pelidu.

PRISPI – Nton nhu konta-m! Nu konta-m, pamodi si nha mai poi-nho kornu!… N ka ta purdua-l. N ka ta purdua-l nen na porta di Infernu.

RAI DI INGLATÉRA – Sima bu sabe, Nha Mariâ Morera e nos Méstri li na Palásiu. E el ki ta bota-m karta, ki ta rasa-m korpu, ki ta le nos moku li di kasa sigu na mo, ki ta fla-nu kál ki e nos distinu.

PRISPI – Nhu konta-m faxi kusé ki e fla-nho. Ki sigu ki e le na nha mo!

RAI DI INGLATÉRA – Kantu N manda panha-u na mar, N pidi-l pa djobe-u bu sigu, e abriu bu palmu mo skérda, e le-u tudu stória di bu bida.

PRISPI – I kusé ki e fla-nho?

RAI DI INGLATÉRA – E fla-m módi ki bu nâse, undi ki bu nâse i kenha ki e bu mai ku bu pai.

PRISPI – Kenha ki e fla-nha ma e nha pai?! Napundi ki N nâse? Módi ki e fla-nho ma nha pai ku nha mai txoma?

RAI DI INGLATÉRA – E fla ma bu pai e un sapateru… bu mai un sinplis kanada. Ma bu nâse na un téra lonji di li, mas e ka fla-m ki téra.

PRISPI – Pamodi ki nhu ka purgunta-l módi ki e nomi di kel téra?

RAI DI INGLATÉRA – E fla ma un sapateru ta moraba na kinta-l di un Rai…

PRISPI – Ma módi?! Na kintal di pai di nha noiba ta mora un sapateru!

RAI DI INGLATÉRA – Spéra N kaba konta-u.

PRISPI – Nhu diskulpa-m. Dja po-m nervozu… dja N fika djardjaridu.

RAI DI INGLATÉRA – E fla ma kel Rai ku sapateru, ma es éra rai-di amigu. Ma tudu kusa es ta kontaba kunpanheru. Ma dasdi sapatu ki sapateru ta lebada pa koseba, ki ta staba ku xulé, ma sapateru ta kontaba Rai.

PRISPI – Nton es éra amigu, mé!

RAI DI INGLATÉRA – E fla ma kel diâ ki bu mai fika prenha di bo, ma mudjer di Rai panha gravideza tanbe di un meninu fémia. Ma kel diâ ki fase nóvi mes, ma ses mudjeris pari. Ma mudjer di Rai pari meninu fémia, di Sapateru pari un fidju matxu. Ma es fika es tudu dos spantadu ku kel konsidénsia. Ma Rai bai kasa’l Méstri djobe-nhos sigu, ma konta ma nhos ta kasaba ku kunpanheru.

PRISPI – Kreeedu, nho! E kel sapateru ki e nha pai?! Pur isu ki se mudjer fla ma nu ta parse mi ku el, i Nha Rainha sai di kabésa!

RAI DI INGLATÉRA – I Rai, módi ki fla?

PRISPI – Nhu Rai ka fla nada, mas Nha Rainha rakedi logu.

RAI DI INGLATÉRA – Nha Mariâ Morera fla ma Rai kreba. Mas ma Rainha atxa disgetós, pa fidju di un sapateru, ses morador, kasaba ku ses fidju fémia. Ma e ngana Rai, ma e fla-l ma komu nhos sigu konta ma nhos ta kasa ku kunpanheru, pa es toma-u, pa es bai kiria-u, pa e da-u máma djuntu ku di-ses. Ma kantu es toma-u, ma Rainha manda fase (e mostra-l kel kaxon) kel kaxonsinhu li, e mete-u dentu del, da ses kiriadu pa bai bota na mar.”

PRISPI – Dimé-divéra, nha pai?

RAI DI INGLATÉRA – Dimé-divéra, nha fidju matxu.

PRISPI – Disgrasiada! (E nbarsa se pai) Papá, afinal ami e sortiadu. N ten sórti!

RAI DI INGLATÉRA – Nen bu ka sabe, nha prinsezinhu.

PRISPI – Nhu manda purpara-m dos barku pa leba nhas amigus, nhas kolégas ku nhas kunbidadus.

RAI DI INGLATÉRA – Pa ki tenpu?

PRISPI – Pa já. Kasamentu ka pode dura.

RAI DI INGLATÉRA – Nton nu ten ki da purbidénsia na konbida algen!

PRISPI – Sin. Konbidadus ta bai un sumana antis, pamodi fésta e bedju. Es ta bai frenti, mi ku nho, ku famílias li di kasa nu ta bai na nha Iatinhu.

XI SÉNA

Fésta di kasamentu na kasa di Rai di Fransa. Prispi ku Prinséza xintadu koladu na kunpanheru, bistidu di noibus. Rainha kontenti, ta badja ta fase disparati. Mudjeris bebe labanta pe, mixa na paredi sima katxor. Omis kai ku gata katxor lenbe-s na bóka. Prispi fase diskursu.

PRISPI – Senhor Rai, ku Nha Rainha li di Fransa (Rainha salta, grita viva, pokus algen toka palmu); senhor nha pai, Rai di Inglatéra (Idem); senhor Sapateru i se kerida espóza (Tudu algen toka palmu, menus Rainha, ki guza bóka); Nhas amigus, nhas kunbidadus i tudu nhas famílias ku famílias di nha mudjer (Tudu algen toka palmu); gentis, ami dja N sta kasadu ku nha mudjer, ago e óra di N ruma pa N bai nha téra.

TUDU ALGEN – Náh módi, senhor Prispi; sima fésta sta sábi li! Nhu pára ku nos más un-dos-diâ. Anho inda nu ten so séti diâ na fésta!

PRISPI – Sta suguru mé, fésta sta sábi sin. Mas N ten ki ta bai. Purtantu, nhos da-m lisénsa, nhos dexa-nu fika li mi ku nha mudjer; ku Rainha, nha sogra; ku Rai, nha sogru; ku Sapateru, nha amigu; se mudjer, nha amiga; kiriadu di Nhu Rai; ku nha pai, Rai di Inglatéra i nos kiriadu.

Gentis komesa sai un trás di otu.

RAINHA (pa Sapateru ku se mudjer) – I anhos, kusé ki nhos sa ta spéra? Pa N manda pega-nhos na mo pa poi-nhos na ruâ?

PRISPI – Mi ki manda-s pa es fika, Nha Rainha.

RAI DI FRANSA – E Prispi ki fla-s pa es fika, Rainha.

RAINHA (rafilóna) – Dja N obi! N ka surdu! N ka purgunta-u!

PRISPI – Bon, gentis; sima nhos sabe, ami oxi e un omi kasadu. I nhos sabe ma sima ta fladu, kasamentu e meresimentu. (Rainha da ku kabésa ma sin, na trósa, Sapateru ku se mudjer sukudi kabésa ku dúvida) I sima ta flada la na Grésia un bes, “distinu e sima mórti” (Rainha ri, Sapateru ku se mudjer guza bóka) ka ta fadja. Dásdi pekinoti nha pai dja fla-m ma N ta kasaba. I N kasa mé. (Rainha toka palmu) Ago, Nhu Rai nha sogru, nhu dexa kiriadu di-nho, pur favor, bai buska-m un-kusa ki N tene na barku, ki N ben ku el pa Nha Rainha, ki oxi e nha kerida sógra… sima nha mai, ki distinu ka dexa pa N máma se leti.

RAINHA – Paké ki bu meste pidi Rai, pa bu manda nos kiriadu?

PRISPI – Pamodi kiston di ruspetu, Nha Rainha. Afinal kiriadu e di Senhor Rai.

RAINHA – Kriadu e ka so di-sel. Gosi tanbe e di-bo. Já bu sta faze párti di família. Manda-l so.

PRISPI (tra un katxu di txabi di bolsu) – Senhor kiriadu di nha pai, (e mostra-l txabi un-pur-un) kel txabi li ta abri pórta di entrada di barku… kel otu li ta abri pórta di nha kamaroti. Nhu bai, nhu panha un karton di papelon ki sta nburdiadu na un fazénda koloridu nhu tarse-m, pur favor.

Kiriadu sai, Rainha fika kontenti, ta fla dentu del:

RAINHA – «Debe ser algun prezenti bunitu ki Prispi, nha jenru, tarse-m la di se téra… la di se anglikanu».

Kiriadu volta ku un karton dibaxu’l brasu.

PRISPI – Nhu dismara, nhu abri nhu tra un kusa ki sta dentu del.

RAINHA (ardigadu na ladu di Kiriadu di Inglatéra, fla-l ketu na obidu) – Abri ku djetu pa karton ka ratxa. Si bu odja ma bu ka ta konsigi, dexa-m N abri mi ku nha mo. Dja bu obi?

PRISPI – Nha kre abri anha, Nha Rainha?

RAINHA – Aian! N kre sin! N pode?

E tenta rabata kiriadu tezora, Prinséza da-l kinon.

PRINSÉZA – Mas Nha ka ta ta dexa omi trabadja en pás, nha dexa di da pa dodu, mamá?

Rainha mandinga, bai xinta na sofá, mas ta djobe ku odju so di trabesadu pa mo di Kiriadu ta abri karton. Kiriadu abri karton, tra kel kaxonsinhu di oru, poi riba di mésa. Rainha komesa ta tosi, Rai ku Prinséza fika kontenti. Es atxa kel kaxon mutu bunitu i interesanti. Kiriadu di Rai di Fransa fika trapadjadu. Rainha fika ta torse na sufá, ta pega mo na stangu, ta gudja bóka, ta torse bexu. Un txeru fedi xintidu dentu di kasa. Tudu algen ki staba la, menus Prispi ku Rainha, pega naris ku dos dedu, fika ta djobe pa Kiriadu di Rai di Fransa, ku disdanhu.

RAI DI FRANSA – E bo, maraparadu ! Patifu, katxor di mér… E li ki e kau da fus? Va, nhu poi la pa ruâ! Porku! Dipos nu ta ntende. Ordenáriu… furu fradu!

Kiriadu sai xololó.

PRISPI – Ki purtantu…

PRINSÉZA (ku narís pegadu) – Papá, Kiriadu dja sai, mas kel txeru kontínua na mesma!

E djobe pa Sapateru ku se mudjer, dipos e djobe pa Rai.

RAI DI FRANSA (dentu del) – “Kiriadu di Inglatéra e ka ton katxor, pa e ben la di se téra, pa e ben da-m fus fédi, kaba inda, en ingles, dentu nha sala! Nha Rainha… ka ta da fus fedi di kel manera li! Ami N ka da! Prispi tanbe… ka ta da fus, kimafari Prinséza. Se pai, nha koléga… N ka sabe! Mas tanbe ka parse-m. Nton… o e óbra di Sapateru, o di se mudjer”. (E labanta, e ramantxa na Sapateru ku na se mudjer) Katxoris, porkus, limárias… nhos salta fóra di nha sala! Sen ruspetu. Ta poi algen na burgónha dianti di óspri! Dianti di Prispi, ku se pai, Rai móda mi. Dja N diskunfiaba. Sima N odja-nhos ta nsoli kumida na stangu la… dja N sabeba ma kadera ka ta aguentaba. Ma e ta skapaba. Patifus!

Sapateru ku se mudjer labanta pa sai, Prispi manda-s xinta.

PRISPI – Senhor Sapateru, nhu xinta na kau di-nho, nho ku mudjer di-nho. (Pa Rai) Nha Rainha sa ta xinti mal, Senhor Rai. (E bai pega-l na mo) Nha labanta.

Rainha tuntinhi, e puxa-l e labanta-l, se baxu staba patxipatxidu di kusa xuxu.

RAI DI FRANSA – Mamódi?! Nha mudjer ku bariga-baxu?!

PRISPI – Nhu ten kalma, Nhu Rai.

PRINSÉZA – Kusé ki dja fase mamá? Oh, Nhor Dés!

PRISPI – Ka bu fadiga, nha mudjer. Nha Rainha sta si, pamodi u-siginti: (e ta po-l mo riba d’onbru) Bai txoma kiriadu di-nhos, ku kes otus kunbidadus, fla-s ma N fla pa es kanba. (Prinséza sai, volta djuntu ku kes otu gentis) Senhor Kiriadu di Fransa, nhu konxe kel kusa ki sta riba’l mésa la?

KIRIADU DI FRANSA – Ami N ka ten kulpa, senhor Prispi.

RAI DI INGLATÉRA – N sabe ma bu ka kulpadu.

KIRIADU DI FRANSA – Nha Rainha ki da-m pa N bai fulha na mar.

PRISPI (fase sinal pa Sapateru ku se mudjer txiga pertu del, es nbarsa kunpanheru) – Nha pai ku nha mai e kel Sapateru li, ku kel mudjer kanada li tanbe. Kel kaxonsinhu ki nhos sa ta odja riba kel mésa la, e Nha Rainha ki manda fase, e po-m dentu del, e da Kiriadu di-nhos pa bai fúlia-m na mar, pamodi nos sigu da ma nu ta kasaba ku kunpanheru.

RAINHA (rabida odju na kabésa, torse na kadera) – Oh, Nhor Dés di Seu! Kapodi dja da-m… sustu dja panha-m… burgónha ta mata-m. N ka ta saporta.

E kai di kadera, e móre seku-rusu.

RAI DI FRANSA (trapadja) – Oh, Nhor Dés… N ka ta akrita… fórti sábi ki kaba fáxi! (E treme) Burgónha ta mata-m. Ui… ui… ui…

E torse bóka, e finka duedju e kai tubruku, e móre.

SAPATERU – Mamodi? Nton nha fidju ka furtada? E el ki sta li-sin nha dianti?

E nbarsa se fidju, e smaia na se petu, e finka duedju e kai tubruku, e móre.

MUDJER DI SAPATERU — Ui… N ka ta aguenta. E sábi dimás pa ser verdadi… Oi… oi. E tristi dimás pa N akridita.

E torse bóka, e nbaxa, e labanta, e tosi, e kai mortu na txon.

PRISPI – Paxénxa tanbe, Nhor Dés. Fórti duedu na mundu.

E komesa gagixa, e kai mortu na txon.

PRINSÉZA – Ki disgrásia Nhor Des di Seu? Kusé ki N fase-nho, pa N merese kel kastigu li? Sen mai, sen pai, sen maridu, sen sógra, sen sogru… sen fidju. Kasadu, mas inda virja?

E kai di kósta, e more seku-rusu.

KIRIADU DI FRANSA – Fórti sábi Nhor Dés! Gosi mi ki ta fika ku tudu erdánsa di Rai ku Rainha?! Dja N fika riku… riku… rikuuuuuu…

E ri, e kapri e kai di kósta e móre.

RAI DI INGLATÉRA – Nha genti, fórti kusa tristi! Sima N kiria nha fidju dretu… sima N kreba nha fidju txeu?! Fórti tristeza… fórti tristeeeeza… fóooort… tristeeeza

E xinta lapu na txon, e ngosta kabésa na korpu di se rapasinhu e móre.

KIRIADU DI INGLATÉRA – Ka ta da pa fika bibu tanbe. Fórti mundu e bénba. Oh Nhor Dés, nhu toma-m na boa óra.

E sai ta kore, dizorientadu. E fika dodu, ta anda na ruâ tudu satadjadu.