Lingua kabuverdianu ka ta more. Ku forsa di sidadania sklarisidu, di koraji ki sta na raís di distinu di ser pueta, nu ta mante-l bibu riba la, di Santanton ti Brava, spadjadu pa es mundu di dios undi ki ten kabuverdianu, fidju di kabuverdianu o jerason di kabuverdianu. Nu konbate bon konbati, nu mante nos fe, purisu oji e dia di nu kanta vitória.
Povu di Kabuverdi (li na nos téra i spadjadu na mapa), língua kabuverdianu ganha. Kontra falsifikason, kontra bairismu, kontra supremasismu. Nu pode sita apóstulu Paulu (ku algun adaptason) na sugundu ipístula pa Timótiu: «nu konbate bon konbati, nu mante fe, nu tirmina korida. Gosi sta rezervadu koroa di gulória», k’e ka pa nos, mas pa língua kabuverdianu, na si feson natural i plural, na si konformason konstitusional i sobritudu na si padron legal.
Nunka nu ka dúvida, nen un minutu, apezar di tudu vos kontráriu, ma kel li ki ta serba disfexu des konbati. Kontudu, nu debe mante ativu i vijilanti, pamodi es grupu, finansiadu ku dinheru stranjeru, i novamenti kumandadu pa un stranjera (sima kontise ku kazu di manual), kuju nomi konpletamenti diskonhisidu parse na últimus tenpu na meius di kumunikason i na meius linguístiku kabuverdianu, apezar di garganta m’el sta vinti-sinku anu na kel li, sima ki nos nu ka sta na el, naturalmenti, desdi ki nu nase, sta prupara novu ofensiva, pamodi ses segera ku iginoransia spesializadu ka dexa-s odja kenha ki es tene pa dianti, mas ki nu ta tenta fla-s e kenha atraves di es ditu di pueta latinu Catulo: «na Roma tudu dia ta nase un inperador; un pueta ta nase di mil en mil anu».
Ningen ka sta proibidu di studa, skrebe o pensa kuze k’el kre. Nen pur sonbra. Mas, na nos téra, ten ki ruspetadu nos soberania. Na kazu linguístiku, ka tenta uzurpa prerogativas di soberania ki so instituisons kabuverdianu ki ten i ki pode izerse-s lijitimamenti.
Sabendu ma es grupu, apezar di es grandi, kontundenti i umilianti dirota pa es (mas vitória tamanhu i guloriozu pa língua kabuverdianu i pa sidadania linguístiku sklarisidu), intxadu di soberba sientífiku, ki dja dimostradu m’e sinza ki bentu dja leba, i gosi ku bolsu xeiu di prata, sta prupara pa kontinua es prujetu supremasista-bairista pa mata matris stóriku di língua kabuverdianu, purisu ki, inda oxi, nu ta aprizenta kexa kontra pan-dotóras Amália Melo Lopes, Ana Carina Moreira, Dominika Swolkien, Eliane Semedo, Elvira Sanches e Maria do Céu Baptista. Inda más: dentu di alguns dia nu ta ntrega un pitison na Ministériu di nogósiu stranjeru pa diklara Fernanda Pratas (purtugeza ki sta kumanda, nun novu prujetu, es grupu ki kumete es monstrozidadi sientífiku i es fraudi legal kontra língua kabuverdianu) persona non grata i, komu konsikuensia, inpidi-l di entra Kabuverdi pa ben rializa es prujetu ki, na nos opinion, ta atenta kontra unidadi natural, na pluralidadi dialetal, di língua kabuverdianu. Es sinhora ten skrebedu testu, ten tidu ason (más dianti nu ta konta e kuze) ki, na nos manera di odja, ta konfigura falta di étika i intruzon na sfera di soberania di Kabuverdi, i, pur tal, es pididu ki nu sta ben faze e pa mostra ma nos e povu, nason i stadu soberanu, livri i indipendenti desdi dia 5 di juliu di 1975, ku munumentu o sen el. Munumentu e es povu rizistenti ki nase di butupériu na andar di stória, i ki si maior singularidadi e es língua, mai di un munti língua (kriolu) di mundu.
Di mesmu forma nu ta pidi pa povu des dés ilia i di diáspura konsidera ALMA-CV/KV komu un instituison pernisiozu ki kre distrui língua kabuverdianu na si feison natural pluralista, i ilimina o koronpe si raís stóriku. Kontudu, tanbe nu ta risalva fortimenti ma na seiu des organizason ten txeu algen jinuínamenti enpenhadu na difeza i diginifikason di língua kabuverdianu. E purisu ki nu ta toma liberdadi di sujiri-s un alternativa: djunta la dentu toma puder i po-l na kaminhu di prupózitu diginu i lijítimu, o bandona ALMA-CV/KV i nu kria un novu organizason pa difeza i diginifikason di língua kabuverdianu plural, di Santanton ti Djabraba, ku folgu i alentu ki es disizon da tudu konbatenti pa liberdadi i diginidadi linguístiku, mesmu kes ki frakeja i fadja-nu na ora di verdadi. Mas nu ta purdua-s, pamodi Pedru tanbe fadja kristu, purkuantu parti di prufesia di si morti i resureson tinha ki kunpriba atraves del.
Nu ka debe dexa di rileva, nen un mumentu, di papel di djustisa nes dimanda, numiadamenti di Prokuradoria-Jeral di Repúblika, alvu di txeu krítika, si kadjar ate justu, mas ki nes prusesu el kunpri si diginifikanti, rilevanti i insubustutuível papel, ki ta da sidadania koraji i konfiansa pa difende si interesis o interesis kumunitáriu, i purisu el merese nos rikonhisimentu i nos aplozu.
Tanbe nu debe rikonhese papel fundamental ki kumunikason susial dizenpenha nes konbati, ku spesial distaki pa Santiago Magazine, portal BUALA, Inforpress, ajensia di notísias di Kabuverdi, tilivizon i rádiu di Kabuverdi, jornal A Nação, ti jornal Expresso das ilhas (atraves di entrevista ku Eleutério Afonso, kootor di prugrama di 10º anu di língua i kultura kabuverdianu), apezar di si idiolojia luzutropikalista, i tudu kes otu ki nu ka sita li, mas ki dun forma o otu da vizibilidadi a es kauza, ki e di tudu kabuverdianu, mesmu kes ki inda ka da konta ma e pa si alma ki nu sta luta, p’el ka matadu nen p’el ka disvirtuadu.
Non menus inpurtanti foi papel di Dotor Eleutério Afonso, kootor di programa di 10º anu di língua i kultura kabuverdianu, ki ku si prumeru artigu i intirvensons pusterior da-nu un poku más di bazi pa nu faze kel k’e nos spesialidadi: konfrontu i dismistifikason, na linguajen omesmu tenpu béliku i sublimi di pueta, li na tapadinha, kanpu d’onra undi ki nos nomi ta fika skrebedu na tenpu, ti ki tenpu skese di propi tenpu.
Nu debe sita tanbe papel inportantísimu ki ALMA-PT tevi na dinúnsia des monstrozidadi i na difeza di rigor sientífiku i di subimison a lei ki ta reje língua kabuverdianu. E di rialsa papel di si prizidenti, José Luís Hopffer Almada, ki foi di kes prumeru ki labanta, atraves di artigu, kontra es tentativa di golpi linguístiku, ki prupoi kriason di un grupu di trabadju na seiu di kumison sientífiku pa imiti un pariser sobri manual, sobritudu kel famijeradu (anti) norma pandialetal, inda más monstrozu i rizível ki alfabetu di txapéu. Tanbe e justu fla lisin nomi di kes linguista ki integra es grupu: Alice Matos i Ana Josefa Cardoso (kabuverdianas), Dulce Pereira i Nélia Alexandra (purtugezas) Lonha Heilmar (alemon). E di rialsa inda papel di José Luís Hopffer Almada na difeza intranzijenti i viementi di pueta, intelektual i sidadon kabuverdianu José Luiz Tavares, kontra pruposta di sensura i tentativa di kondisionamentu des vos livri i firmi na difeza di kabuverdianidadi, enkumendadu pa kel grupu mizerável, kobardu i traisueru enkuantu el staba na Kabuverdi ta luta na djustisa pa linpa montanha di merda ki es simia, pruposta es fetu pa purtugeza fernanda pratas, ki, dirotadu sen apelu, kaba pa abandona ALMA- PT, dipos di saída di pariser ki ta skangadja kel monstrozu (anti)norma pandialetal, dadu ki tal pariser ta distrui kredibilidadi di si suporti li na Kabuverdi p’es ben da-nu nobu tanga di sientifisidadi supremasista. N ka konxe purmenoris konkretu des tentativa infami, mas kenha ki stevi na kel asenbleia debe spoi publikamenti es kiatura pa nunka más el ka xinti veleidadi di tenta faze un kanalisi infami di kel la. Mi n ta trata del na altura dividu, dipos di goza es vitória saburozu pa nos língua, pa nos soberania i nos identidadi.
Tanbe e justu dexa un agradisimentu lisin pa tudu kes algen ki da ses kontributu finanseru pa es konbati: J. Autílio Pereira, Bruno da Veiga, Elsa Monteiro Veiga, José Manuel Veiga, Cipriano Correia, José Semedo, Marciano Moreira, Nélson Lobo, Tomé Varela e Adelaide Monteiro. Sen apoiu di kes algen li ta serba más difísil es konbati.
I na últimu, i non en últimu, nu ta distaka papel fundamental di Bastonáriu di Orden di Adivogadus, Júlio Martins Júnior, na ilaborason di pesa jurídiku ki nu aprizenta na Prokuradoria-Jeral di Repúblika, i di pruvidensia kautelar ki nu staba pruparadu pa nu mete oji, mas ki prizenti disizon, kuminikadu na mesmu ora, torna disnisisáriu, i di kexa-krimi ki tanbe nu aprizenta kontra Amália Melo Lopes, Ana Carina Moreira, Dominika Swolkien, Eliane Semedo, Elvira Sanches i Maria do Céu Baptista. Más kexa inda o dinúnsia ta ben entra na tribunal, na Ministériu Públiku i djuntu di ajensia ki ta regula i ta superviziona kontratason públiku.
Nu ta distaka tanbe papel puzitivu di Provedoria di Djustisa, ki kumunika-nu tenpestivamenti dilijensias ki el sta ba fazeba ku rilason a es prusesu jurídiku.
Na sentidu kontráriu, nu ta rialsa papel indikorozamenti negativu i vergonhozu di Asenbleia Nasional i di kel grupu di algen ki ta txomadu diputadus di nason, ki foi ileitu pa povu, ki ta intxi bandoba ku dinheru di povu, mas kantu txiga ora di difende i salva alma di povu i alisersi di nason, i ti ses alma singular, es dimiti di ses dever, es mante ses boka fitxadu, i e si ki es debe mante-l ti dia di ses morti, dadu traison di dever más sagradu ki povu kunfia-s. Sinhoris diputadu, si nhos txoma kel li di pupulismu na nhos inanidadi intelektual, n ta intxa-nhos boka ku pena i ku tantu palavras murtal, ki nhos sabe ma n sabe uza, ki nhos silensiu e en razon tormentu ki nos ta xinti si nhos al abri boka ki markadu ku feru i fogu, pamo el ka papia kantu el debia papia.
Na mesmu sentidu negativu, nu ta rialsa silensiu abusulutu di Sinhor Prizidenti di Repúblika, ki jura difende konstituison i garanti unidadi i soberania nasional, mas ka solta nen un sinplis piu enkuantu un di kes pilar di soberania nasional sta ronbada dianti di si odju. Kualker futuru prununsiamentu sobri língua kabuverdianu debe tomadu komu manifestason di ipokrizia i opurtunismu pulítiku, Nha risposta pesoal, suportadu pa kes tantu algen anónimu o konxedu ki ta rive na nhas puzison, ta serba kandidata pa prizidensia di repúblika, si travon konstitusional, atraves di artigu 110, un artigu anakróniku, ka staba la pa inpidi diáspura di ten un papel más ativu na distinu des téra, numiadamenti asendi a kargu más altu di nason.
Nes asuntu, apezar di si gravidadi stremu, nu tenta senpri anda ku másimu kautela (dadu ki nu sta nun piríudu pre-eleitural sensível, i n ka ta seta pa ningen, mas ningen, ninhun partidu o organizason, tenta tra pruvetu di nha luta síviku i intelektual), ka envolve guvernu na si jeneralidadi, fokandu apenas na ason spesífiku di ministériu di idukason, i, di ves en kuandu, omison i inason di ministériu di kultura, kuju titular nu ten bon tratu, i ka sta faze un isilenti trabadju, isetu nes kiston di língua. Purisu, e un dizastri kumunikasional poi risponsabilidadi di un kumunikadu ki ta rifiri José Luiz Tavares, i undi ki lei da-l razon total (ka foi ninhun mentirozu abertura di guvernu, foi intimason di prukuradoria-jeral di repúblika) na mo di un djakras iginoranti i kontumas, un katador di migalia kualker, un bestinha di karga partidáriu, indiginu di txera ti xule di José Luiz Tavares.
Sobri kumunikadu di guvernu, ki ta fla ma ministériu di idukason rizolve suspende manual, e, más un bes, un monumental, dizavergonhadu i bestial mintira, di tamanhu di bororo ki ministériu di idukason faze (i ki pueta José Luiz Tavares ki ben linpa, en nomi di kabuverdianidadi i di jerasons futuru) ki ta kauza vómitu ti diabu na infernu: foi forsa di lei, atraves di ason konsistenti i ditirminadu di pueta, ki obriga-s inperativamenti a suspende manual, atraves di prokuradoria jeral di Repúblika, ki tanbe, pur meiu di tribunal, sta ben dikreta si interdison difinitivu. (Nu ta ben publika dispaxu i korespondensia na tutalidadi entri PGR i ministériu di idukason, pa dismonta es riprovável kumunikadu, baxu di tudu kel ki nu ta julgaba ma es korja indiginu era kapas di oza).
Txoma un di kes omi más diginu des téra, ki ben difende-l di porkus étiku, midiúkris i merdozus intelektual i di rústikus sen redenson (kantu ningen ka ta tevi koraji di faze kel li) di «sidadon radikalizadu» e própriu di bandidus ki ka konxe ninhun limiti, ki kre kontinua ta ngana manada, i ki ti nomi di omi pa es e un ofensa pa umanidadi. Kel li, nhos ta nguli-l nhos i nhos ta dispija-l dianti di spedju ki ta mostra-nhos kenha k’e nhos: relis bandadjus, sen grandeza nen diginidadi di rikonhese es dirota klamorozu, k’e rializason di verdaderu direitu, k’e vitória di lei i di djustisa, sobritudu di sidadania korajozu i sklarisidu, ki nhos ta torna nase mil milion di bes nhos ka ta sabe e kuze, pamodi anhos e bosta, nos ta vive di bosta, nhos ta kontinua bosta ti dia di nhos morti, i mimória d’omi, ki ta bira stória, ta lenbra di nhos komu tal. E kazu pa fla: dipos di komédia dun pafifi, prutagonizadu pa ministru amadeu na tilivizon, gosi nu konfrontadu ku kumunikadu di skifi, istue, di kenha ki dja sta na kaxon. Kontudu, ka era nisisáriu mostra-l dun forma ton skankaradu i obisenu. Skankradu talves e ka palavra kuretu. Palavra kuretu e diskaradu. Sima Nietzsche skrebe, e prisizu un grandi kaos interior pa pari un strela. Mas kabesa ki pari tal kumunikadu e ka kaos kriador ki ta abita-l, mas sinplis pus étiku. E kazu pa fla: dipos di kel grandi monstrozidadi pandialetal, obradu tanbe grandi mintrozidadi mental. So ki nu ta atxa ma ka era razon pa tantu kagada.
Tanbe e prisizu lenbra tudu dia, pa tudu senpri, p’es ka ten más ninhun papel ofisial na língua kabuverdianu, nomi di kenha ki pari es monstrozidadi supremasista-bairista: Amália Melo Lopes, Ana Carina Moreira, Dominika Swolkien, Eliane Semedo, Elvira Sanches e Maria do Céu Baptista.
Lingua kabuverdianu ka ta more. Ku forsa di sidadania sklarisidu, di koraji ki sta na raís di distinu di ser pueta, nu ta mante-l bibu riba la, di Santanton ti Brava, spadjadu pa es mundu di dios undi ki ten kabuverdianu, fidju di kabuverdianu o jerason di kabuverdianu.
Nu konbate bon konbati, nu mante nos fe, purisu oji e dia di nu kanta vitória.
Praia di Santa Maria di Vitória, Kapital di Repúblika soberanu di Kabuverdi, 17 di setenbru di 2025, prumeru dia dipos di morti i enteru di monstrozidadi pandialetal i un dia dipos di obisenu mintrozidadi guvernamental.
José Luiz Tavares, sidadon i skritor, matxadu i lansa di povu oprimidu
Informamos que, temporariamente, a funcionalidade de comentários foi desativada no nosso site.
Pedimos desculpa pelo incómodo e agradecemos a compreensão. Estamos a trabalhar para que esta funcionalidade seja reativada em breve.
A equipa do Santiago Magazine